Bu Blogda Ara

Çarşamba, Kasım 25, 2009

SOL’A EMANET MUTLULUK

SOL’A EMANET MUTLULUK

Birgün gazetesi, 24 Kasım 2009, s.6

Süreyyya Evren


Türkiye solunun bugün elindeki daha doğrusu omuzlarındaki en ağır sorun AKP-Kürt Açılımı / CHP-Dersim Kapanımı arasında sıkışan ve sallanan solun ve sol değerlerin hakem ona kadar saymadan ayağa kalkmasını nasıl sağlayabileceğimiz meselesi. Tabii bir de ayağa kalktığımızda başka birine dönüşmemiş olmayı nasıl garanti edeceğiz meselesi karşımızda duruyor.

Türkiye Solu tarihindeki en ağır dönemeçlerden birinin içindeyiz. Solun dönüşümün öznesi olmaktan dışlanması yeni değil ama dönüşüme dair tüm fahri kürsülerden ilk kez dışlanıyor. Dönüşümün öznesi değil en iyi ihtimalle tecrübeli jürisi olması öneriliyor. Emekliye ayrılırken kendini aşağılanmış hissetmesin diye sunulan yatıştırıcılar arasında hangisini tercih edeceği kibarca soruluyor. Halbuki bazen bir yaranın en son ihtiyaç duyduğu şey bir pansumandır...

Dönüşümün öznesi olmaktan ve dahası dönüşümün bilgisini üreten adres olmaktan dışlanmak keskin bir darbe ve derin yara açıyor. Sola ilişkin kimlik bunalımını büyüten ve hayatileştiren bir sahne bu: eğer jürilik veya daha kötü durumlarda devlete danışmanlıkla nitelenecekse sola gerçekten ihtiyaç var mı? Nitekim bu işi en başarılı şekilde sol gemiden daha erken atlamış olanlar yapmıyor mu?

Orijinal Özalizm döneminde sol çok daha rahattı. İçinde bulunduğumuz güncellenmiş ve güçlenmiş neo-Özalizm döneminde solun durumu çok çok daha sıkışık. Özalizm döneminde sol en azından sol değerlerin tek temsilcisiydi. Sosyal demokratlar dahi sosyalist öğelerle ve kültürle bezeliydiler. Özal solun ajandasına da talip değildi. Belirli bir liberalizmi billurlaştırıyordu. Özalizmin müjdelediği değişim solun müjdelediği ile karşıtlık içinde kendini tarif etmekten çekinmiyordu. Dolayısıyla herkes köşesine çekilip antrenöründen tavsiyeler aldıktan sonra maça dönebiliyordu. Ülkenin geçirdiği dönüşümü sol belirleyemiyordu ama ‘esas’ dönüşümün temsilcisi olmayı sürdürüyordu. Bugünse değişimin öznesi olmaktan tam olarak itilme değişimin bir başkası tarafından gerçekleştirilmesiyle yaşanıyor. Dönüştürücü sol için gerçek bir değilleme niteliği var bunun psikolojik olarak. Yerinden etme sözkonusu. Düne kadar nasıldı: dönüşüm kötü güçlerce kötü yöntemlerle engelleniyor ve biz de dönüştürücüler olarak bu nedenle acı çektik, çekiyoruz ve kenardayız diyebiliyorduk. Şimdi kenardaysan bu sendeki bir problemden kaynaklanıyor diyebiliyorlar....

Öznelikten alınıp danışmanlık teklifiyle avunmak kimileri için daha da zor. Hepsinin değil ama kimi savrulmaların önemli bir sebebi bu.

Geçenlerde Ahmet İnsel anıyordu, gündelik hayatta bir esnaftan gelen ve iktidarı, hükümeti, giderek daha fazla devleti kastederek söylenen “bunlar daha komünist” yorumu ile karşılaşmanın artık sıradan bir ihtimal addedilebileceğini. Dağınık ve etkisiz görünen komünistlerden daha komünist bir dalga yayabilen bloklaşmış güçler koalisyonu ile nasıl mücadele edileceğine dair hazır bir formül yok solun elinde. Yeni bir düşman bu. İçinde eski düşmanların çoğunu barındıran ama yeni bir düşman, öyle yeni ki aynı zamanda yeni bir dost!

Sol değerlerden de seçilmiş parçaları içeren bir devrimci-dönüştürücülüğün, demokrat ilericiliğin, hakiki özgürlük yanlısı demokrat değerlerin öncülüğünün, faşistler hariç bütün kötü ötekilerin uzlaşmasından, mesela bir saydırmacayla ‘ABD, emperyalizm, globalizm, liberalism, muhafazakarlık, ortanın sağı ve radikal islamcılık’ın uzlaşmasından, bunların tümünün bir koalisyonundan, hem de blok halde tek parti olarak çalışan, birleşmiş ve güncellenmiş, ideolojik ve pratik defanslarını çok geliştirmiş bir koalisyonundan gelmesi sadece psikolojik olarak hazmı zor bir durum değil ayrıca teorik ve ideolojik olarak ve politik olarak da hazmı zor bir durum kendini onyıllardır dönüştürücülüğün adresi olarak kimliklendirmiş ve günü ve geleceği buna göre analiz edegelmiş Türkiye Solu için.


Öznesi sol olmayan dönüşüm paketlerinin içinde huzursuzlukla kıvranıyor sol. Bu emanet mutluluk hangi noktada geri alınacak? Sürprizler var mı? Hiçbir şeyi değiştiremiyoruz ama ancak eklemlenebiliyoruz duygusu ile nasıl başedilir? Sol emanet mutluluğun içinde neden bunca içhuzursuzluğu çekiyor? Roller nasıl dağıtılmakta ve rol çalmak nasıl mümkün olabilir?


RÜZGARLI TEPELER


Türkiye siyaseti Kürt meselesinde bu seviyeye tabandan bir hareketle gelmedi. Bu noktayı unutmamamız gerekiyor...

Şehit anneleri parmağı devlete de uzatan açıklamalar yapıp halktan destek de görerek sivil bir girişim başlatmadılar, ölen oğullarının hesabını devletten sormanın meşruiyetini kovalayan tabandan girişimlerle ses getirmediler. Halk gündelik hayatta sorunun haklar ve eşitlik odaklı bir çözüme evrilmesinden yana herhangi bir inisiyatif göstermedi. Aksine giderek milliyetçilikleri yoğunlaştırdı, linç denemelerini ülke çapına yaydı, tabanda, illerde ilçelerde Kürt-ötekileştirmesi arttı, DTP ile PKK özdeşleştirmesi topunun düşmanlaştırılması ile yürüdü, kısacası Türkiye’de Kürt meselesinin demokratik yollarla, Kürtlere tanınan hakların arttırılması yoluyla çözümünü öneren, bunu bir ihtiyaç olarak üst makamlara dayatmaya çalışan herhangi bir sivil girişimin çabalarının neticesi ile yürümüyor süreç. Gene piramidal yürüyor. En tepede çatışmalar yaşanıyor, kazananın fikirlerinin haklılığına dair koyu bir inanç dalga dalga piramidin tabanına yayılıyor.

Güce tapar ülkemizde ordunun güvenilirliği giderek düşüyor ama darbeci oldukları için değil darbeci olamadıkları için. Bu da demektir ki yarın daha güçlü başka bir asa yere vurulursa onun sözleri alkışlanacak. Tetikte olunmasını gerektiren bir durum...

Öte yandan sarsılmaz denilen otorite pozisyonlarının ve iktidar etme yordamlarının sarsılabilmesi Türkiye siyaset arenası için bir yenilenmedir. Ve henüz hayal bile edilemeyen gelecekteki farklı yenilenme ihtimalleri için de umut aşılayan bir yanı var. Böyle hükümran edalı figürler derdest edilebildiyse, kadir-i mutlak bilinen yapılar kuşatılıp erksizleştirilebildiyse, yapılamayacak şey yoktur, hissi veriyor.

Ama tabii çekinceleriyle. Ve ilk çekincesi de yukarıda andığım piramidal karakteri. Tepeden inmeyi geçerli bir seçenek addeden merkezi ve radikal sol siyasetlerimize şimdi liberal-islamcı siyasetler de eklendi diyebiliriz. Sonuç: emanet bir mutluluk... Ne zaman geri alınacak? Yarın neye dönüştürülecek? Tersine döner mi? Kimsenin söz hakkı yok tabanda.

Aslında son gelinen noktada bütün taraflar tepeden inmeci, herkes piramidal bir siyaset kurgusuna bağlı. Bir tepeden inilecek ama hangi rüzgarlı tepeden...

Bütün bu demokratik adımlara sermayeler, muhafazakarlıklar, global güçler, uluslarası hırslar sızmakla kalmadı bu adımların şekillenişinde rol de oynadılar deniyor. Eyvallah da, peki böyle bir şey olmasaydı bu adımlar kendiliğinden atılacak mıydı diye de soralım öyleyse. (Ve bu soruyla örtük bir biçimde tepeden inmeciliği gerekçelendirme riskimiz de var üstelik).

Sol Kürt meselesini en demokratik yollarla kendisi çözecekti de önüne mi geçtiler? Otobüslerin üzerinde PKK’liler sahnesini bırakınız sosyalist bir partiyi CHP sahnelese acaba tepki ne olurdu? SHP/SODEP ruhunun sosyalizan denemelerinin nasıl şok uyandırdığını ve dağıtıldığını biliyoruz. Olabileceği tek yol buydu, evet temiz olmadı, arkasındaki gölgeleri önündeki gölgeleri takip etmek isteksizlik uyandırıcı, ama başka türlü bu tabular yıkılmaz, bu adımlar atılmaz, bu meşruiyetler zemini inşa edilemezdi. Bunu diyorum fakat bunu demekle de kendi özgürlükçü siyasi çizgimin tabandan hareketlere bağlılığını zedeliyorum ve piramidal formüllere “yan cebime koy” mesajı veriyorum. Demek ki solun erksizleşmesinden nasibimizi alıyoruz. Bu ülkede idam cezasını da Sol olarak biz kaldırmadık. İşkenceyi de biz azaltmadık. Yargısız infazları da biz geriletmedik. Yarın bunların hepsi ve yenileri başlarsa da güveneceğimiz birşey yok.

Genel olarak kültürümüz piramidal şekillendiğinden Kürt siyasetinin kazandığı meşruiyet mazallah onu sıfırlayacak güçte başka bir tepeden inme yaşanmadığı sürece geçici olmayacaktır, kalıcı olacaktır. Devlet Kürtlerin varolmadığını söyleyince gündelik kültürde Kürt hareketinin kavranışının tıkandığı yerler ortadaydı. Bugün sıradanlaşan ve malumun ilanı gibi görünen detaylar dün radikal ve kökü dışarda iddialardı. Onur Öymen bu geçişe dair farkındalık noksanlığından dolayı köşeye sıkışmadı mı? Kendini nasıl savunduğunu hatırlayalım: “Ne zamandan beri Atatürk’ün yaptığı eylemleri savunmak bu ülkede suç oldu?” diyordu. Cevap basit: bir süredir...

Öymen’in pro-Dersim açıklamalarını ilk duyduğumda ben de şöyle mırıldanmıştım: Kürt isyanlarını şiddetle bastırmanın meşruiyetini yitirdiği bir momentte olduğumuzun farkında değil... CHP’nin lider kadrosunun dış gerçekliğe dair farkındalığı konusunda ciddi şüphe uyandıran bir durum. Kendini açık etme hali bizim lehimize elbet ama şu noktayı da unutmadan: o ya da bu sebeple, farzedelim AKP içindeki bir bölünmenin neticesinde, hasbelkader son seçimleri yüzde 47 ile CHP kazanmış olsaydı ve bir şekilde Kürt meselesi gündeme geldiğinde Dersim’de de gerekeni yapmıştık gene yaparız mesajı verseydi, ülkedeki Dersimlerin ve Sabiha Gökçenlerin meşruiyetini pekiştirmekte zorlanmayacaktı. Bunun önünü kesecek bir bağımsız sivil akıl yok Türkiye’de. Olsaydı zaten daha önce konuşmuş olurdu ve bugün olayların akışı üzerinde söz sahibi olurdu.

Solun aktörlerden biri olmadığı ama sol değerleri ve hedefleri de içeren bir dönüşüm sahnesinin solda uyandırdığı reflekslerden biri ortodokslaşma olarak gözüküyor. Bilindiği gibi kriz anlarında önümüzde iki ana yol çatallanır: biri yanlış işler yaptığımızı, yaptıklarımızı değiştirmemizi söyler, diğeri de yaptıklarımızın doğru olduğunu ama yeterince radikal uygulamadığımız için krizle karşı karşıya kaldığımızı söyler.

Sol içinde ikincisine sapanlar artıyor. Teorik bir boşluk tartışmaları, ayrışmaları, çeşitlilikleri vakumluyor. Başkalarının yaptığı, hele ki türlü sağ elin parmak izi bulunan bir kutuda gelen emanet mutluluğu istemiyorum, bizim kendi kulübemiz küçük ve demode, çatısı su alıyor, böcekler sarmış, ısıtması zor, ama bizimdir. Biz pılımızı pırtımızı toplayıp oraya taşınalım arzusu beliriyor. Bu arzu teorik olarak 90lardan sonra başlamış pek çok sorgulamanın terkedilmesini, ‘ne kadar ortodoks isek o kadar iyi’ye geçilmesini, bütün konumların bu doğrultuda revize edilmesini içeriyor. Artık eleştirileri dinlemek de istemiyorlar çünkü fazla eleştiri dinlemenin ve eleştirileri fazla ciddiye almanın içine düşülen erksizleşmeye, başka öznelerin uzantısı rollere razı gelmeye yol açtığını iddia ediyorlar.

Bu eğilimi anlamakla birlikte çok tehlikeli buluyorum. Solun muhafazakarlaşması ona asla hayal ettiği silkinmeyi getirmeyecek. Zaten o kulübe barınılamaz olduğu için farklı arayışlar güçlenmişti. Şimdi krizle karşılaşınca yaşanan yön seçememe ve koşarak eve dönme tutumu kimseyi bir yere götürmeyecek.

Ayrıca hala başlamamasını rahatsız edici bir gecikme addettiğim bir sol içi tartışma teması da var: sonuçta en demokratik ilerleme noktalarına uzun süren silahlı eylemlerle gelindiyse eğer neden silahlı eylemlere (şiddet teması üzerinden) ağır eleştiriler getirmiş olanlar kendilerini yeniden gözden geçirme ihtiyacı duymuyorlar? Bugün silahlı hareketlere burun kıvırmaya devam ederek son süreci demokratiklik üzerinden övmek çelişki olmuyor mu? Ve bu alandaki eksilme neden Türk solunun daha görünür cephelerindeki erksizleşmesiyle iç içe okunmasın? Evet cevaplar belki o kadar açık değil ama sorular tartışılmayı hakediyor.

Son olarak, kriz ile çatallanan yolda kendini bulma halimize ve kulübe metaforuna geri dönerek şunları sorabiliriz: ısıtılamayan kulübemiz de uygun değilse nerede barınabiliriz? Ve derdimiz barınmak mı olmalı? Sulara açılmayacak mıydık, maviliklere sürmeyecek miydik?

YENİ BİR TEORİ GEREK


Kürt siyasetinde demokratik kazanım ve meşruiyet yolunun silahlı eylemlerle döşeli olması durumu diyebiliriz ki Türkiye solu içindeki bir adaletsizliği de bu konuda acımasız davranmış olanların yüzüne vuruyor. O da nedir, Türkiye’de radikal sola haksızlık yapılmıştır. 1 Mayıs 1996’da laleleri söken kıza da gazete dağıtırken vurulanlara da haksızlık yapılmıştır. Sözgelimi radikal solun F tipi darbesi ve ‘Hayata Dönüş’ ile söndürülmesi eksik okunmuş olmasın?

‘Apolitik 80ler’ diye klişe bir tabir vardır. 70’lerle kıyaslamaya dayanan bu tabir belki 80lerde geçerliydi ama 2000lerde geçerli değil. Eğer darbe sonrasındaki 30 yıllık süreci gözönünde bulunduracak olursak en apolitik dönem 2000lerdir. Solun tüm güçleri zayıfladı 2000lerde, radikal soldan parlamenter sola, sosyalist partilerden anarşistlere, öğrenci hareketinden sendikal harekete, sivil itaatsizlik eylemlerinden silahlı eylemlere, kitlesel protestolara, her yerde her katmanda sol geriledi. İfadenin doğrusu ‘apolitik 2000’ler olarak tashih edilmeli. Solun 2000’lerde siyasetin bütün alanlarından itilmesiyle birlikte siyasetin tanımı da değişti. Parlamenter mücadele tek başına siyaseti temsil eder gibi göründü ve kamusal siyasal iç savaş da sol-sağ savaşı olmaktan çıkartılıp kültürel bir çatışmaya oturtuldu. Sol-sağ çatışması antik döneme ait bir yerel tuhaflık gibi gösterildi. Halbuki solun mevcut olduğu her yerde ana siyasal eksenin sol-sağ olması su gibi doğaldır. Sol-sağ çatışması iptal edilip yerine İslam-laisizm çatışması atandı da ne oldu, daha mı çok puan toplandı?

Ben gözünü 80lerin sonlarında açan kuşaktan olduğum için bana 80ler bile güçlü bir politik miras bırakmış gibi geliyor. 90lar ise kesinlikle çok politikti, üstelik de bellenmiş bir yordamın tekrar edilmesinden ibaret değildi, okunuyor, tartışılıyor, yeni denemelere imza atılıyor ve toplumda karşılık bulunuyordu. Türkiye tarihinde özgürlükçü solun en güçlü olduğu dönem diyebiliriz 90lar için ayrıca. Türkiye’nin kimi gecikmeleri yüzünden 68den çok daha iyiydi özgürlükçü sol için 90lar. Hatta 68i 68 yapan pek çok öğe ancak vatan topraklarına deforme olmadan intikal edebildi o yıllarda.

Peki apolitik 2000lere nasıl geldik? Nasıl bu duruma düşüldü? Acaba Hayata Dönüş sürecinde yiten birşeylerin eksikliği dalga dalga gerilemenin motoru olmuş olabilir mi?

Terör sözcüğünün sorgulanmadan sol tarafından kullanılması gibi problemler de gene 2000lerde arttı. Her zaman, birinin özgürlük savaşçısı diğerinin teröristidir derler. Şiddet tartışmaları da bu arada tek bir potada eritildi: şiddetsiz olanın yüceltilmesine kimsenin itirazı olmaması iyi güzel de şiddetin tanımındaki uzlaşma rahatsız edici. Şiddet nerede başlar? Solu tanımlayan bu soruya verilen kontra cevap değil midir: insanlar güzel güzel işlerine gidip geliyorlar, sevişiyorlar, uyuyorlar uyanıyorlarken sol bu akışı bir şiddet sahnesi olarak tasvir edendir. Soldaysanız size göre bu sahnede bir şiddet hüküm sürmektedir, karşısına çıkılması gereken bir şiddet. Hükmeden bakışa göreyse bu akış doğal bir akıştır ama buna müdahale edildiğinde şiddet oluşur.

Apolitik 2000lerin giderayak son darbesi solun özneliğini elinden alıp ona danışmanlık veya jürilik görevleri önererek sol değerlerin niteliği üzerinde de hak sahibi olmak oldu. Bu darbeye direneyim derken muhafazakarlaşmaktan medet ummanın yükselen bir trend olduğunu söylemiştim. Isınmayan kulübemiz güzeldi, hep beraber dönersek belki ısınır mantığı idi bu. Bizde sorun yoktu sadece yeterince radikal olmamamızda sorun vardı açıklamasına bel bağlama eğilimi yani...

Bu eğilimle karşılaştırıldığında çatallanma anında beliren ‘yanlış yaptık başka birşeyler yapmalıydık eğilimi’ çok daha cesur ve ön açıcı görünüyor. Tabii cennet el eriminde değil. Kontrol edemediği kendisinden büyük güçler arasında danışmandan daha fazlası olabilmenin yolunu arayanların cesareti bu.

Ve açıkcası bu yeni bir teoriye ihtiyaç duymayı da beraberinde getiriyor. Egemen rüzgarlarca vakumlanmaya direnebilecek ama küflü kulübeye dönüş nostaljisini de duygusal bir geçiş dönemi olarak hızla geride bırakabilecek yeni bir teoriye... Güncelin böylesine bastırdığı günlerde aynı zamanda harıl harıl teorik tartışmalar yapılırsa hiç şaşırmamak ve 2010lar için umutlanmak gerekir.

Bu kış sola yeni bir teori gelebilir...