Bu Blogda Ara

Salı, Mayıs 09, 2006

LJUBLJANA'DAN DEDİKODULAR / Birgün yazı 60 -- 8 Mayıs 2006

Birgün yazı 60 -- 8 Mayıs 2006


LJUBLJANA'DAN DEDİKODULAR

Süreyyya Evren


Merkezsiz ve çoğu zaman da ereksiz bir bilgi biçimi olarak dedikodudan bahsetmek her zaman keyifli. Dedikodudaki çoğu bilginin kaynağı belirsizdir, giriş-gelişme-sonuç anlayışına izin verecek lineerlik ortada görünmez. Dedikodu, öteki hakkında konuşulamayanı konuşma arzusuna bağlanır çoğu kez. Bir giriş kapısı yoktur, her yeni konu başlamak için geçici bir merkez oluşturur. Hiçbir iddia mutlak bir hakikate gönderme yapmaz. Finlandiyalı sanatçı Minna Henriksson, Finlandiya Sanat Dedikoduları Haritası ve Türkiye Sanat Dedikoduları Haritası adlı işlerinde gerçek dedikoduları gösteren ağ biçimli ilişkiler yumağı olarak ne güzel kağıda dökmüştü uçan sözleri.

Tüm bunlara karşın dedikoduların da ideolojileri olur. Mesela bir teoriye göre, baskı gören kadınlar dedikoduyu dayanışma inşa etmek için ve egemen grupların imgelerine direnmek için kullanırlar. Örneğin dedikodu formunu baz almakla beraber belirli bir güvenilirlik ve denetleme çerçevesini de bir ölçüde devreye sokan alternatif ansiklopedi Wikipedia’da gördüğümüz (www.wikipedia.org) bilgi kaynaklarının yatay örgütlenmesi, bilgi biçimine dair ideolojik bir tercih sayılır. Çok farklı bir yapı sunan Ekşi Sözlük (www.eksisozluk.com) çeşitli açılardan eleştirilebilir ama formel ansiklopedik bilgiyle dedikodu ve deneyim kaynaklı bilgiyi aynı düzlemde, aralarında bu anlamda bir hiyerarşi olmadan sunmasıyla enteresan bir deneydir. İki yıl önce Litvanya’nın başkenti Vilnius’ta farklı medya kullanımlarıyla ilgili bir sunumda Ekşi Sözlük sitesini örnek vermiş ve Ekşi Sözlük’teki Litvanya ve Vilnius maddelerini göstermiş, okumuştum. Salon sandalyelerinden düşme noktasına gelen Litvanyalıların kahkahalarına boğulurken garip bir yansıtma etkisi de elde etmiştik –çünkü okuduğum metinler aşina oldukları resmi bilgilerin yanı sıra dedikoduların taşıdığı enformel Litvanya ve Vilnius imgelerini eş tutarak harmanlıyordu.

Neyse. Dedikodu konudan konuya sıçramalara izin verdiği gibi kişiden kişiye, mekândan mekâna, şehirden şehire de solucan delikleriyle geçişler yapmamızı sağlıyor. Litvanya’dan Slovenya’ya ve iki yıl öncesinden bugüne dönersek: Ljubljana’ya giderken benim aklımda da Slovenya’nın en büyük milli ihraç ürünü olarak şakayla karışık anılan Slavoj Zizek’le ilgili birinci elden dedikodular duyabilmek vardı. Maalesef, gerek marksist gerek otonomcu veya anarşist olsun, konuştuğum aktivistler, çevirmenler, yazarlar vd. arasında Zizek’e pek ilgi yoktu. Liberal partinin akıl hocası olarak geçirdiği yıllar ve özelleştirmelerden şuna buna uzanan ayıpları unutulmadığı gibi Zizek’i kendi ülkesinde apolitik ve liberalizm danışmanı dışarıda ise radikal maskesi takan biri olarak görme eğilimi yaygındı ve pek keyifli bir konu gibi gelmedi kimseye. Hatta ‘latin güzeli’ yeni eşi hakkında bile fazla laflayamadık. Neyse ki imdadımıza Brenerler yetişti.

Alexander Brener’in Türkiye çağdaş sanat ortamındaki özel yeri malum. 90’ların ikinci yarısında eylemleriyle ve radikalizmiyle pek çok Türkiyeli sanatçıyı da etkileyen Brener daha sonra Barbara Schurz ile birlikte çalışmaya başladı. Brener’in doğrudan eylemden de beslenen eleştirel sanat aktivizminin rutinleşip güç kaybettiği bu dönemde çeşitli sanat etkinliklerinde veya Zerzan söyleşisi gibi faaliyetlerde boy gösterip teatral tutumlarla ‘olay çıkartmalarıyla’ tanınan Brener & Schurz ikilisi İstanbul’da da iki ay kalmış ve art-ist dergisi için “İsyankar Teori” özel sayısını hazırlamışlardı. (Brener & Schurz’un bu pratiği ile ilgili detaylı bir eleştirel değerlendirme için bknz. “Şakacı Sanat”, Kürşad Kızıltuğ, Siyahî, sayı 3, Mart-Nisan 2005.)

Evet, işte aynı Brener, Ljubljana’da da sahneye çıkmış. Son onyılın etkili isimlerinden İtalyan düşünür Georgio Agamben, Ljubljana’ya gelip Zizek ile bir konuşma yaparken, Brener yerinden fırlamış ve gidip Zizek’in yüzüne tükürmüş!

Hayal kırıklığımı tahmin edersiniz; sen kalk Zizek’in memleketine git, şöyle çalımlı bir dedikodu duymayı beklerken artık bizim yerlimiz sayılan Brener & Schurz’un klasik gösterilerinden başka bir şey duyama!

Bunun ardından Zizek bahsini kapattım. Yayınladıkları kitaplar, düzenledikleri seminerler ve etkinliklerle, sanat ve sosyoloji ağırlıklı kütüphanesiyle, Zagreb’in önemli kurumlarından biri olan MAMA multimedya enstitüsü’nün yöneticisi Petar ile Hırvatistan adına bu sene Eurovision’a katılacak Severina’yı laflamaya başladık. Dedikodunun tüm yönsüzlüğüyle...

Pazar, Mayıs 07, 2006

BAĞIMSIZ MEKÂNLAR KURMA / Birgün yazı 59 -- 1 Mayıs 2006

Birgün yazı 59 -- 1 Mayıs 2006


BAĞIMSIZ MEKÂNLAR KURMA


Süreyyya Evren

Mekânlara ihtiyaç var her yerde. Açık, dönüştürülebilir ve dönüştürebilen mekanlara. Biraraya gelme, tabandan eyleme, yatay ilişkiler kurma yerlerine ihtiyaç var.

Squatlar (işgal evleri) bu yolda denemeler olagelmiştir. Bazen dönüştürücü işlevinden uzaklaşır işgal edilmiş mekânlar, bazen de çok etkili olur. Bizim siyasi kültürümüzde mekânların bu şekilde işgal edilip kültür merkezlerine dönüştürülmesine pek rastlayamıyo-ruz. Çeşitli sebepleri olabilir bunun. Squatla-rın gerçekleştirildiği yerlerdeki kimi yasal ve sosyal açıklıklar squatlarla dolduruluyor diyebilirsiniz. Ama öte yandan siyaset yapma biçimleri arasındaki bir fark da olabilir sözet-tiğimiz. Örneğin Doris Lessing'in Terörist adlı romanını okumuş pek çok kişiden Lessing'in hikayesindeki squat-siyaset ilişkisinin detaylarıyla karşılaştıkça nasıl şaşırdıklarını işit-miştim. Bu nedenle, kitabı kendi derdinden çok yansıttığı arkaplanın farklılığıyla buralarda anıyoruz galiba.

Taze bir squat deneyiminden geliyorum bu konuya. Slovenya'nın başkenti Ljubljana'da yeni yaşamaya başlamış bir squat: Rog. Rog, eski Yugoslavya'nın ulusal bisiklet fabrikasıy-mış. Dağılmadan sonra işlevini kaybeden fabrika kapanmış ve terkedilmiş. Küçük Ljubljana şehrinin göbeğinde kocaman bir fabrika. 7000 metrekare olduğu söyleniyor. Büyüklük açısından bana çarpıcı gelen her bir katının tek başına verdiği bitimsizlik hissiydi, kolonsuz duvar-sız 140 metrelik upuzun katlar. 15 yıldır boş duran bu mekân yaklaşık bir ay önce, 25 Mart'ta 'geri kazanılmış'. Bu yeni squat girişimi Rog'u bir sosyal merkez ve etkinlik mekânı olarak kurmaya başlamış hemen. Bağımsız programların gerçekleştirilebileceği bir mekân özlemiyle yola çıkılmış. Rog'a işgali gerçekleştiren grup çeşitli alanlarda çalışan çok sayıda bireye ve gruba Rog'u açmış. Kolektif yatay kullanımlar için her türlü öneri ele alınmış.

Rog'un açılışına destek olmak için Antonio Negri Ljublajana'ya gelmiş. Aktivistler arasında İmparatorluk'un ve diğer Negri kitaplarının çevirmenleri de yer alıyor ve böyle bir dayanışma organize edilmiş.

Harabe durumdaki Rog binası çok sayıda gönüllü tarafından her gün biraz daha onarılıyor. Mahallelilerin de katıldığı toplantılarla bu fabrika binasının en iyi nasıl değerlendirilebileceği tartışılıyor sürekli. Örneğin mahalleli, çocukların oynayabileceği bir alan talep edebiliyor içerde. Ya da bir bowling oynama mekanı. Sanatçılarla siyasi aktivistler birarada hareket etme deneyimini yaşıyorlar. Rog'da şimdiden kendine atölye mekanları oluşturmuş, harıl harıl çalışan çok sayıda sanatçı ve çeşitli faaliyetler düzenleyen çok sayıda akti-vist mevcut. Bağımsız bir kamusal mekân inşası olarak görülüyor ve farklı perspektiflerden beslenerek yoluna devam ediyor.

Rog fabrikasını ne kadar ellerinde tutabilecekleri belli olmasa da şimdilik sahibi oldukları bu mekânı nasıl kullanacaklarını tartışıyorlar. Bir mekânın kendi kaderini tayin hakkı sürekli kurulan açık meclislerle yürütülüyor. Çeşitli siyasi eylemlerin tasarımı ve tartışılmasından politik olmayan filmler festivali veya lezbiyen filmler festivali için dileyen herkesin katılabildiği açık seçme gösterimlerine kadar uzanan geniş bir yelpaze sözkonusu.

Örneğin Fransa'daki son öğrenci eylemlerinde yer almış bir aktivist, fotoğraflarla da desteklenmiş bir konuşma yapıyor ve ardından bu birinci el tanıkla olaylar tartışılıyor. Veya Yeni Politik Hareketler ve Pratikler konulu workshoplarimn bir parçası olarak Hindistan'ın önemli internet ve yayın hareketi www.sarai.net adına Ravi Sundaram bir konuşma gerçekleştiriyor.

Rog, Ljubljana şehri için önemli bir deneyim, o şehirde yaşayan ve piramidal siyaset ve kültür yapılarından bağışık bağımsız oluşumların özlemini çeken herkes için önemli olduğu gibi süreç içinde içine çektiği öğelerle de kritik. Öte yandan, her yerde mekânların yatay kullanımına, çoğalmasına, canlanmasına, bağımsız serüvenlerine ihtiyaç var. Bu açıdan Rog gibi yerlerdeki deneyimlerle iletişim halinde olmak, birarada olmak, başka yerler ve mekânlar için de hayati.